Aby skutecznie walczyć z przemocą rówieśniczą, rodzice mogą wykorzystać wsparcie ze strony szkoły, organizacji pozarządowych lub specjalisty w dziedzinie psychologii. Możliwe jest także edukowanie dzieci, aby wykazały się odpowiedzialnością i samodzielnie radziły sobie w sytuacjach konfliktowych. Ważne jest śledzenie, w jaki sposób dziecko komunikuje się z rówieśnikami, a także budowanie jego poczucia własnej wartości i samooceny. Dzięki temu dzieci będą miały większą szansę na uniknięcie sytuacji, w których doświadczają przemocy rówieśniczej.
„To dorosły jest kluczowy w procesie wspierania ofiary przemocy rówieśniczej. To on powinien zdiagnozować sytuację i dokonać adekwatnej interwencji” – uważa dr Anna Kubiak z Uniwersytetu SWPS, psycholożka z 10-letnim doświadczeniem w pracy w szkole podstawowej i gimnazjum, prowadząca prywatną praktykę terapeutyczną, członek nadzwyczajny Wielkopolskiego Towarzystwa Terapii Systemowej.
Ważne jest, aby rozpoznać, czy sytuacja jest zabawą, czy przemocą. Ekspertka podkreśla, że dzieci mogą się śmiać z kogoś, bo są na niego bardzo złe. To pokazuje, że przemoc nie zawsze jest tak oczywista. Należy unikać nazywania siedmiolatka „sprawcą przemocy”, gdyż może to skutkować negatywnymi emocjami i utrudniać rozwiązanie problemu. Zamiast tego należy skłonić dziecko do szukania innych sposobów na wyrażanie swojej złości.
Często ofiary przemocy stają się obiektem drwin w klasie, próbując za wszelką cenę zachować pozytywne relacje i być akceptowanymi. Mogą też przyjmować rolę osoby niezdolnej do podejmowania działania, z powodu drżenia rąk wywołanego stresem. Jednak w takiej sytuacji nie są w stanie poradzić sobie samodzielnie.
Nawet jeśli ofiara zachowuje się zgodnie z przypisaną rolą, konsekwencje tego mogą trwać latami. W takich przypadkach często dochodzi do utraty wiary we własne umiejętności i zaczyna się wątpić w to, czy w ogóle jest się wartym tego, aby w coś wierzyć. Przykładem jest historia dziecka, które stale zwracało się do rodziców o rady, co ma powiedzieć innym, co oznacza, że prawie zupełnie straciło zaufanie do własnych decyzji. Dr Anna Kubiak mówi, że jest to bardzo częsty scenariusz.
Paradoksalnie, przemoc i agresja w grupie rówieśniczej sprzyjają integracji. Może być ona używana jako środek budowania więzi, wzmacniania pozycji lidera lub wyznaczania granic. Czasami używa się jej, by zapewnić sobie przewagę i wymusić posłuszeństwo. Przemoc i agresja, wymienione jako negatywne zachowania, mogą być w rzeczywistości pozytywnymi elementami wspierającymi społeczne zaangażowanie i zintegrowanie grupy.
Negatywne skutki przemocy bywają ogromne, zarówno dla ofiar, jak i obserwatorów. W szczególności w przypadku obserwatorów, może ona wywoływać lęk i poczucie winy, a także uczyć ich bierności i pasywności w przypadku niewłaściwych zachowań. Ofiary zaś doświadczają wielu negatywnych skutków, w tym złego samopoczucia, depresji, wycofania społecznego i trudności w nauce.
Należy zdać sobie sprawę, że przemoc i agresja w grupie rówieśniczej może być zarówno pozytywnym, jak i negatywnym czynnikiem. Warto jednak zadbać o to, by wszyscy uczestnicy grupy byli świadomi możliwych konsekwencji i skutków przemocy, a także wspierać ofiary i wymagać od obserwatorów interwencji w sytuacjach, gdy występuje przemoc w grupie.
„Trzeba też przyjrzeć się sprawcy przemocy, czy sam jej nie doświadcza poza szkołą, w domu. Przecież on stosuje przemoc po coś, w jakimś celu” – mówi Anna Kubiak.
„Jeśli na siłę spróbujemy włączać ofiarę do grupy na zasadzie: „Proszę włączyć Anię do grupy i wspólnie budować projekt”, grupa poczuje fałsz, fasadowość naszych działań. Lepiej wykorzystać atuty ofiary, np., zna się świetnie na komputerach, niech pokaże, co potrafi, niech pomoże w pracowni komputerowej” – wyjaśnia Anna Kubiak.
Interwencja powinna polegać na zatrzymaniu kręgu przemocy i włączeniu ofiary do grupy. Dla dziecka ważne jest, aby było otoczone wsparciem społecznym i aby jego różnorodność została zaakceptowana. Takie postawy należy wzmacniać poprzez działanie, a nie słowa. Jako społeczeństwo powinniśmy zachęcać do odwagi cywilnej.
Odważni ludzie, którzy staną przeciwko przemocy, mogą odmienić przyszłość ofiary. Włączenie ofiary do grupy poprzez wsparcie, akceptację i zachętę, może stać się głównym czynnikiem zmiany jej sytuacji.
Zapobieganie przemocy może być skuteczne tylko wtedy, gdy wszyscy będą działać razem. Musimy zaangażować się w kształtowanie postaw, aby zatrzymać krąg przemocy. Nie możemy pozwolić, by przemoc była akceptowana w naszym społeczeństwie.
Czasami odważny głos jest w stanie zmienić wszystko. Musimy wyciągnąć rękę do ofiary przemocy, aby wesprzeć ją, i zapobiec krzywdzie. Odważni ludzie mogą stać się głosem tych, których nikt nie usłyszy, i zmienić los ofiary.
Reagowanie na przemoc rówieśniczą wymaga od rodziców słuchania uważnego swojego dziecka i wykazania mu zainteresowania – szczególnie wtedy, gdy wyraża obawy, że jego problemy nie zostaną odpowiednio rozwiązane. Rodzic powinien zapewnić dziecko, że będzie działał w jego interesie, aby mu pomóc, ale jednocześnie zadbać o to, aby nie działał na jego zlecenie, ale pozwolił mu na samodzielne wypracowanie skutecznych rozwiązań.
Bullying jest poważnym problemem, który dotyka głównie dzieci i młodzież. Jego ofiary są stopniowo wykluczane ze społeczności szkolnej, co prowadzi do zaburzeń lękowych, nerwicy, depresji, a nawet samobójstwa. To złożony problem, który wymaga zaangażowania ze strony rodziców, nauczycieli i szkół, aby skutecznie rozwiązać go i zapewnić bezpieczeństwo wszystkim uczniom.
Raport Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę wskazuje, że w ciągu ostatniej dekady przemoc wśród dzieci i młodzieży znacząco wzrosła. W szczególności wzrost odsetka osób, które doświadczyły przemocy fizycznej ze strony rówieśników, sięgnął aż 7 punktów procentowych. Najczęstszymi sprawcami są kolegowie, koleżanki oraz osoby spoza rodziny. Z kolei, długotrwałe znęcanie się wzrosło z 11 do 18 procent w ciągu ostatnich 10 lat. Przemoc psychiczna jest również coraz poważniejszym problemem, z wzrostem z 28 do 43 proc.
Według statystyk w ciągu ostatniego roku doświadczyło przemocy fizycznej aż 29% osób, z kolei 44% było ofiarami przemocy psychicznej. Znęcanie się dotknęło 10% osób, 8% zostało zaatakowanych w napaści zbiorowej, a 4% miało do czynienia z przemocą podczas randki.
Dane wskazują, że w ciągu całego życia dziewczyny są narażone na przemoc psychiczną (51 proc. vs 37 proc.) oraz znęcanie się (21 proc. vs 15 proc.) częściej niż chłopcy. Dodatkowo starsze nastolatki (15–17 lat) od młodszych (11–14 lat) są bardziej narażone na przemoc fizyczną (50 proc. vs 47 proc.), znęcanie się (20 proc. vs 1 proc.) i napaści zbiorowe (20 proc. vs 16 proc.). Starsze nastolatki (15–17 lat) także częściej niż młodsze (13–14 lat) doświadczają przemocy fizycznej podczas randek (8 proc. vs 4 proc.).
Młodsi respondenci częściej doznawali przemocy fizycznej (32% w ciągu ostatniego roku w porównaniu do 26%), a także psychicznej (29% vs 24%) w przeciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających badanie.
Ponadto, mieszkańcy miast ujawnili wyższy odsetek przemocy fizycznej (51% w ciągu życia vs 45%) i psychicznej (47% vs 40%) w porównaniu do respondentów mieszkających poza miastem. Znęcanie się i napaści zbiorowe występowały także częściej wśród mieszkańców miast (20% vs 16% oraz 20% vs 14%).
Badania wykazały, że ponad jedna czwarta nastolatków doświadczyła bolesnych skutków napaści zbiorowej lub przemocy fizycznej. Wśród ankietowanych, 27% doświadczyło napaści zbiorowej, a 28% – przemocy fizycznej. Ponadto, badanie wykazało, że dziewczęta częściej niż chłopcy doświadczyły negatywnych skutków tych form przemocy, co odpowiednio wynosi 33% i 24%.
Badania wykazały, że aż 68 procent dziewcząt i 23 procent chłopców doświadczyło bólu wskutek przemocy podczas randki. Takie wyniki wskazują, że należy podjąć kroki w celu zmniejszenia liczby przestępstw i przemocy wśród młodzieży.
Dane wykazały również, że większość sprawców trzech form przemocy rówieśniczej – fizycznej, psychicznej i znęcania się – to dzieci lub nastolatki, których ofiary znały osobiście. Dlatego też konieczne jest zagwarantowanie bezpieczeństwa młodzieży poprzez wdrożenie skutecznych programów edukacyjnych, które wyeliminują zjawisko przemocy wśród dzieci i młodzieży.
Badanie z 2023 r. wykazało, że prawie połowa osób doświadczających przemocy fizycznej ze strony rówieśnika (47 proc.) miała sprawców w postaci brata, siostry lub rodzeństwa przyrodniego. Dodatkowo w porównaniu z wynikami z lat 2018 i 2013 można zauważyć wzrost skali doświadczania przemocy rówieśniczej – przede wszystkim w formie przemocy psychicznej, która wzrosła z 28 proc. w 2013 r. do 44 proc. w 2023 r. w ciągu całego życia oraz z 13 proc. w 2013 r. do 27 proc. w 2023 r. w roku poprzedzającym badanie. Ponadto odsetek respondentów doświadczających przemocy fizycznej w ciągu życia zwiększył się z 41 proc. w 2013 r. do 48 proc. w 2023 r., a w roku poprzedzającym badanie z 20 proc. w 2013 r. do 29 proc. w 2023 r.
Nasze badanie skierowane do nastolatków w wieku 11–17 lat przeprowadzono w 64 szkołach – 48 podstawowych i 16 ponadpodstawowych – w całej Polsce. Rekrutacja była przeprowadzana warstwowo-losowo, uczestniczyło w nim 2077 osób, ale po weryfikacji danych wyłoniona została próba 2026 respondentów. Wyniki badania zostały uzyskane w kwietniu i maju 2023 r., dzięki współpracy z firmą Danae sp. z o.o. Większość uczestników pochodziła z Polski (97%), trzy procent zadeklarowało pochodzenie z innego państwa. Powody odrzucenia ankiet obejmowały: niepoprawną rekrutację, niezakończenie ankiety, zbyt krótki czas wypełniania ankiety lub nierzetelne odpowiedzi.
Nowe źródła informacji na temat przemocy wobec dzieci w Polsce są dostępne w Raporcie z badań z 2023 roku. W celu przeciwdziałania tej plagii, Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę oraz Urząd m.st. Warszawy wspólnie zorganizowali Ogólnopolska Konferencja „Dziecko pokrzywdzone przestępstwem”. Całość została sfinansowana ze środków Funduszu Sprawiedliwości, który ma na celu poprawę sytuacji prawnej w kraju. Na konferencji dr Anna Kubiak wygłosiła wystąpienie dotyczące przemocy rówieśniczej i nowych trendów w profilaktyce, 24. 10. 2023.
Informacja dystrybuowana przez: pap-mediaroom.pl
