Właściciele cukrowni, kadra zarządzająca, inżynierowie i zwykli robotnicy walczyli i ginęli w powstaniach i na frontach I i II wojny światowej czy wojny polsko-bolszewickiej, fundowali sprzęt bojowy dla polskiej armii, organizowali szpitale polowe i szwalnie, w których szyto mundury, działali w konspiracji i byli mordowani w obozach koncentracyjnych, oflagach i sowieckich łagrach. Nieśli też pomoc rodzinom uwięzionych pracowników.
„Posiadamy na wystawie srebrny pierścień powstania listopadowego, z powstania styczniowego mamy krzyż i srebrną obrączkę żałoby narodowej poświęconą tym, którzy zginęli w dwóch manifestacjach w 1861 r. Z okresu I wojny światowej mamy fragment płata nieznanego sztandaru III Brygady Legionów Polskich i wiele odznaczeń – to są zarówno Krzyże Walecznych, jak i Krzyże Niepodległości, medale Niepodległości” – mówił Waldemar Brociek, kustosz Izby Pamięci Cukrownictwa podczas otwarcia wystawy.
Izba Pamięci Cukrownictwa mieści się w zabytkowym, odrestaurowanym budynku nieczynnej już cukrowni Częstocice w Ostrowcu Świętokrzyskim, która wytwarzała cukier jeszcze w 2005 roku. Gromadzone od 2018 roku eksponaty są wystawione w dwóch salach stałej ekspozycji poświęconej przemysłowi cukrowniczemu. Izba Pamięci posiada również bibliotekę i najnowszą salę przeznaczoną na wystawy czasowe, które 29 listopada zainaugurowała ekspozycja „Cukrownicy – bohaterowie naszej niepodległości”.
„W 2005 r. była to najstarsza funkcjonująca cukrownia w Europie. Po jej likwidacji, restrukturyzacji przemysłu chcieliśmy upamiętnić to miejsce. I to jest najlepsze miejsce: w najstarszej cukrowni zagospodarowaliśmy najstarszy budynek, by zgromadzić te wszystkie pamiątki i zachować pamięć nie tylko o patriotyzmie, ale też o przemyśle cukrowniczym” – podkreślił Zdzisław Salus, członek zarządu Krajowej Spółki Cukrowniczej.
Zdaniem Andrzeja Kryja, posła na Sejm RP, miejsca takie jak Izba Pamięci Cukrownictwa są niezwykle ważne dla zachowania dziedzictwa narodowego.
„Naród, który zapomina o swojej przeszłości, przestaje być tak naprawdę narodem. Polscy cukrownicy walczyli na polu ekonomicznym, ale także zbrojnie o to, aby Polska wróciła na mapę Europy i odrodziła się po okresie okupacji hitlerowskiej. Dobrze, że zarząd Krajowej Spółki Cukrowej patrzy nie tylko na wynik ekonomiczny, ale też na to, aby historię cukrowników upamiętniać, aby o nich mówić” – podkreślił Andrzej Kryj.
Zgromadzone na wystawie obiekty obejmują okres od powstania listopadowego do II wojny światowej. Eksponaty pochodzą ze zbiorów Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim oraz ze zbiorów prywatnych. Wystawa prezentuje broń, dokumenty, ordery, plakaty i wydruki prasowe. Prezentowane są plansze tekstowo-ilustracyjne, które wyjaśniają wiele interesujących aspektów historycznych.
Pracowników cukrowni cechowała niezwykła ofiarność. W czasie powstań śląskich pracownicy wielu cukrowni ofiarowali pieniądze na plebiscyt, który miał miejsce na Śląsku. W okresie międzywojennym ofiarność przejawiała się m.in. w dozbrajaniu armii. Cukrownicy zbierali pieniądze na Fundusz Obrony Morskiej, Fundusz Obrony Narodowej, działalność Ligi Powietrznej czy Ligi Przeciwgazowej.
Przekazywali na cele obronne: gotówkę, kosztowności, srebrne i złote monety, często również opodatkowywali się stałymi kwotami, co miesiąc płacąc 1 proc. pensji. Ze składek cukrowników, w tym pracowników cukrowni „Częstocice”, zakupiono cztery samoloty szkoleniowe RWD-17, które we wrześniu 1939 r. były używane jako samoloty rozpoznawcze.
Kustoszowi Izby Pamięci Cukrownictwa udało się odnaleźć czasopismo „Życie Cukrownicze”, gdzie reprodukowane jest zdjęcie samolotu „Cukrownik”, ufundowanego przez cukrownie z terenu Kielecczyzny, a także województwa lubelskiego i lwowskiego.
We wrześniu 1939 r wiele cukrowni zostało zbombardowanych przez niemieckie wojska lądowe i lotnictwo. Cukrownicy włączali się do walki zbrojnej, do konspiracji, ale także pomagali, wspomagając np. rodziny, które straciły bliskich, będących jedynymi żywicielami, rodziny osób, które były w więzieniach, obozach, oflagach. Do oflagów były wysyłane paczki, rodzinom pomagano też finansowo.
„We wszystkich w zasadzie cukrowniach, gdzie były ofiaryPAP MediaRoom, umieszczano upamiętniające ich tablice czy pomniki. Pamięć jest bardzo żywa, bo nawet w miejscach, w których dzisiaj już nie ma cukrowni, są co roku uroczystości poświęcone tym, którzy złożyli swoje życie w obronie ojczyzny, w wywalczeniu wolności” – zaznaczył Waldemar Brociek.
Wystawa „Cukrownicy – bohaterowie naszej niepodległości” powstała dzięki inicjatywie Fundacji Krajowej Spółki Cukrowej S.A. „Pomaganie krzepi”. Wystawa została zrealizowana ze środków Programu Niepodległa na lata 2017-2022, nadzorowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach obchodów stulecia odzyskania niepodległości oraz odbudowy polskiej państwowości. Projekt będzie realizowany w Izbie Pamięci Cukrownictwa przynajmniej do jesieni 2022 r., a ekspozycję można zwiedzać od poniedziałku do piątku, w godzinach od 8:00 do 14:00.
W opinii Zdzisława Salusa, dzięki pasji kustosza Waldemara Broćka, udało się stworzyć w Ostrowcu Świętokrzyskim cenną placówkę, która zgromadziła zabytkową aparaturę i urządzenia przeznaczone do wytwarzania cukru i uprawy buraków cukrowych. Plany zakładają stworzenie w przyszłości w jednej z sal „fabryki-muzeum”, w której stare maszyny będą działać i pokazywać, jak w dawnych czasach wytwarzano cukier.
Źródło informacji: PAP MediaRoom
